Interview Hoeders van het Masterplan
Hoeders van het Masterplan
Denk jij bij de Hoge Rielen aan dennenbomen, strakke loodsen en geen autoverkeer? Dat is onder meer de verdienste van Songül Sagir en Kim Jacxsens. Als ingenieur bij het Departement Cultuur, Jeugd en Media en architect projectleider bij Het Facilitair Bedrijf van de Vlaamse Overheid bewaken zij mee de visie van het masterplan. Een gesprek gebouwd rond enkele masterplan-kwesties.
Korte of lange termijn?
Kim: “De Hoge Rielen heeft door zijn verleden als militaire opslagplaats een typerend beeldkarakter meegekregen. Het militaire karakter, de loodsen en de betonwegen in combinatie met natuur. We willen graag dat alle generaties de Hoge Rielen op dezelfde manier kunnen ervaren. Daarom is een masterplan met een lange termijnvisie nodig. Een masterplan helpt je om meer consequente beslissingen te nemen. Zo past elk puzzelstukje in het geheel. Het is een kapstok waaraan je altijd kan toetsen. Als je enkel op niveau van het gebouw denkt en telkens ad hoc oplossingen zoekt, krijg je een heel gefragmenteerde aanpak en raakt die typische beeldkwaliteit ondergesneeuwd.”
Songül: “Dat klopt inderdaad. Nu, los van het masterplan ben ik wel fan van projecten op korte termijn omdat ze vaak de beste realisaties afleveren.”
“Wanneer een renovatie zich opdringt, is het een uitdaging om een duurzame oplossing te vinden die niet raakt aan die typische vorm.”
Songül Sagir
Ingenieur bij het Departement Cultuur, Jeugd en Media
Rond of rechthoek?
Songül: “Rechthoek. De karakteristieke vormgeving van de militaire loodsen die in de jaren 50 op de Hoge Rielen werden gebouwd, moet behouden blijven. In het verleden werden loodsen soms zodanig verbouwd dat de typische vorm van de militaire loods verloren is geraakt. Dat gebeurt nu niet meer. Wanneer een renovatie zich opdringt, is het een uitdaging om een duurzame oplossing te vinden die niet raakt aan die typische vorm. Denk maar aan het gebouw-in-gebouw voor loodskamperen.”
Kim: “Toch past ook het ronde Hostel Wadi in het totaalplaatje. Het gebouw staat er, heeft identiteit en kracht. Het is architecturaal aanwezig, maar niet visueel. Door de beperkte hoogte, de cirkel waarbinnen het groen terrein terugwint … gaat het gebouw naadloos op in het bos.
Kim: "Het hostel is duidelijk een toevoeging en heeft een aparte functionele invulling. Dan kan ook een aparte vorm. Toevoegingen mogen echter nooit overheersen. Een tweede of derde rond gebouw kan voor mij niet. Ook voor een ronde bijbouw aan een strakke loods zou ik passen. Bij Hostel Wadi klopt het wel. Een geslaagd project, mooi geïntegreerd in de natuur en door de ronde vorm een architecturale prestatie. Al hou ik persoonlijk wel meer van rechte vormen. Ze hebben een duidelijk begin en einde.”
Songül: “De nieuwe toevoegingen zoals Hostel Wadi en het onthaalgebouw zijn van zo’n hoge architecturale waarde dat dit ook de loodsen opwaardeert.”
“Mobiliteit hebben we stelselmatig zien evolueren. Toen de Hoge Rielen in 2017 koos voor een autovrij domein waren ze een stapje voor op de rest van de maatschappij.”
Kim Jacxsens
Architect projectleider bij Het Facilitair Bedrijf van de Vlaamse Overheid
Stappen of trappen?
Kim: “Ik ben een loper én een fietser, maar als ik bedenk hoe groot het hier is, kies ik voor trappen. Songül en ik zijn in 2012 op ongeveer hetzelfde moment gestart met onze job bij de Vlaamse Overheid. Directeur Bert Mellebeek gaf ons toen een tweedaagse rondleiding op het domein. Op die twee dagen hebben we niet eens alle gebouwen kunnen bezoeken. Zo groot is het hier.”
Songül: “Om die reden kies ik ook voor trappen. Hoewel, met de fiets, gocart of bakfiets ga je misschien minder snel van de betonwegen af. Al stappend neem je makkelijker de kleine paadjes en weggetjes en kan je zo ook de verborgen parels van het domein ontdekken. Bij een langer verblijf zou ik dus voor stappen gaan.
Kim: “Mobiliteit hebben we stelselmatig zien evolueren. Toen de Hoge Rielen in 2017 koos voor een autovrij domein waren ze een stapje voor op de rest van de maatschappij. De Hoge Rielen doet het maximale op het terrein. Het knelpunt vandaag ligt bij de aansluiting op het openbaar vervoer. Verbetering is mogelijk als alle partijen samenwerken, van De Lijn, de NMBS … tot de provincie.
“We kunnen gebouwen zo uitrusten dat alles automatisch gaat. De ingenieurs denken dan voor jou. Maar is het niet maatschappelijk waardevoller dat gasten zélf denken?”
Songül Sagir
Nieuwbouw of verbouw?
Songül: “Moeilijk! Wanneer we renovatie afwegen tegenover nieuwbouw, is duurzaamheid een belangrijke parameter. Maar erfgoed en toegankelijkheid voor iedereen – ook bezoekers met een beperking – zijn dat evenzeer. Soms vergt afbreken durf, zoals het geval was bij Gebouw 39 - Kompas. De nieuwbouw die in de plaats komt, ontwerpen we steeds vaker circulair: als een blokkendoos die, zonder verlies van materialen, kan worden ontmanteld en weer opgebouwd in functie van de nieuwe noden.”
Kim: “Elke fase van het masterplan kent een evolutie. In een vorige fase van het masterplan maakten we alles technisch duurzamer. Gebouwen werden potdicht gemaakt en technisch geoptimaliseerd om zo weinig mogelijk energie te verbruiken. Helaas hebben zo’n ontwerpen vaak een korte levensduur. Technieken en functies veranderen nu eenmaal.
Songül: “We kunnen gebouwen zo uitrusten dat alles automatisch gaat. De ingenieurs denken dan voor jou. Maar is het niet maatschappelijk waardevoller dat gasten zélf denken? Dat ze zich de vraag stellen: ‘Heb ik wel licht nodig?’. Als je een techniek niet maakt, kan ze ook niet stuk gaan, wat opnieuw duurzamer is.
Kim: “We evolueren nu steeds meer naar niet-bouwen. Vierkante meters die je niet hoeft te bouwen, zijn het duurzaamst. Zo kan je je de vraag stellen of een verblijfsgebouw wel gangen nodig heeft? In 2023 en 2024 worden de totaalrenovaties van de vierde fase van het masterplan uitgevoerd (Gebouw 45 - Valk, Gebouw 47 - Ree, Gebouw 56 – Eekhoorn en Kamp 37 – Zonnebril). In de verblijfsgebouwen zullen geen gangen zijn die de slaapkamers aaneenschakelen. De slaapkamers komen rechtstreeks buiten uit.”
Songül: “Dit zal voor de gebruikers een interessant experiment worden. Hoe gaan we ons organiseren als er geen gangen zijn? Hoe zorgen we ervoor dat de kinderen en jongeren op hun kamer blijven?”
Kim: “Dat vraagt inderdaad een aanpassing van de gasten. Een gebouw hoeft niet meer volledig aangepast zijn aan de behoeften van de gebruikers. Zo moet het bijvoorbeeld geen 21 graden zijn in elke ruimte. Gasten trekken dan een extra trui aan. De energiecrisis is reëel. Het is heel duidelijk dat je als uitbater verplicht wordt om keuzes te maken. Door het niet-bouwen zetten we een nieuwe stap richting duurzaamheid. Het is de eerste keer dat we dit zo drastisch doorvoeren. De Hoge Rielen is de ideale plek om dat soort toekomstdenken te realiseren. Het domein, maar ook de gasten zijn er geschikt voor. De tijd, de mensen zijn er klaar voor. Komen logeren op de Hoge Rielen is komen logeren in de natuur.”
“Door het niet-bouwen zetten we een nieuwe stap richting duurzaamheid. Het is de eerste keer dat we dit zo drastisch doorvoeren. De Hoge Rielen is de ideale plek om dat soort toekomstdenken te realiseren.”
Kim Jaxcsens
Berken of dennen?
Kim: “Met het masterplan hebben we een goede consensus gevonden. Rond de paviljoenen, het kampeerterrein en het restaurant behouden we de dennenbomen die het authentieke militaire karakter van het domein bewaren. Met hun rechte stammen en hoge kruinen zijn ze ideaal als speelbos en bieden ze een goede doorkijk. Daartussen mag het loofbos met z’n inheemse planten en dieren volop zijn gang gaan. Volgens het Agentschap Natuur en Bos stond er vroeger oorspronkelijk ook loofbos op de Hoge Rielen. De biodiversiteit van zo’n loofbos biedt een krachtiger antwoord op de klimaatverandering dan een naaldbos.”
Wat is dat nu eigenlijk een 'masterplan'?
In de Hoge Rielen steken we niet zomaar een schop in de grond. Sinds 2004 passen alle bouwwerken netjes binnen een langetermijnvisie, ons ‘masterplan’. Zo waken we erover dat het militaire, natuurlijke en pedagogische landschap behouden blijven, ook vooor de generaties na ons. In 2022 was het tijd voor een nieuwe versie. De wereld staat immers niet stil. Vandaag - werken we met een masterplan, opgesteld door Studio Paola Viganò en MAARCH, waarin de Hoge Rielen het voortouw neemt op vlak van ecologie, mobiliteit, toegankelijkheid en duurzaamheid.
